Tränen oder Brüder. Het komt er op aan.

Het is maandag en onze onvolprezen, buitengewoon muzikale beiaardier strooit delen uit de Mattheüspassie uit over de stad met onder andere ‘Wir setzen uns in Tränen nieder’.  https://www.youtube.com/watch?v=jmuEitbeAZo, hier in een VPRO opname o.l.v. de ons recentelijk ontvallen eminente musicus Reinbert de Leeuw. Onze beiaardier zit boven in de toren in een heel klein hok, zo mag je het wel noemen, aan een klavier met daaronder een rijtje voetpedalen waaraan allemaal ijzerdraden verbonden zijn. Op bevel van zijn vuisten, hij slaat letterlijk met de vuist op de stokken van het klavier, en jonglerend met zijn voeten over de pedalen - de ijzerdraden lopen dwars door de toren heen – worden de klepels in beweging gebracht om de klokken te laten klinken. Als je die wirwar van ijzerdraden ziet geloof je niet dat het werkt. Delen van de Mattheüspassie dus, die je live kan horen als je boodschappen gaat doen in de binnenstad. Kom daar eens om in Ossenzijl. Drie keer per week krijgen we van hem, van twaalf tot één uur, een zeer afwisselend concert. Ik wist niet dat je op een carillon ook zacht kan spelen en crescendo’s en decrescendo’s (harder en zachter) kon maken. Hij kan het, en hoe! Van Bach, volkslied, hedendaagse composities tot schlagers. Het geluid van de grotere klokken wordt vanuit de toren naar buiten geprojecteerd door de naar beneden gerichte houten schotten in de nissen van de toren, waardoor de tonen niet direct naar hemelse sferen kunnen ontsnappen. Zo dwarrelt het geluid op de wind door de binnenstad. Ik heb Joris Wijsmuller toen hij nog wethouder cultuur in Den Haag was horen zeggen: “Hij is mijn leukste ambtenaar”. De muziek uit ons carillon, nu ik meer thuis ben dan gewoonlijk, vormt op maandag, woensdag en vrijdag een prettige afwisseling met het dagelijkse nieuws over het wereldwijd verspreid virus.

   Inmiddels dalen de ziektegrafieken wat en stijgt het toenemend besef over hoe de wereld eruit kan zien na Corona. VPRO’s Tegenlicht gaf ruim een week geleden in interviews met diverse experts een bijzonder inzicht over wat ons internationaal nog te wachten staat. ‘Houd je vast aan de rand van je ziekenhuisbed’ wordt verruild voor ‘houd je hand op je portemonnee’. Uit betrouwbare bron weet ik inmiddels dat theaters die het nu al heel moeilijk hebben, om zullen vallen. Dat weinig culturele ondernemingen over een risico reserve beschikken en dat ook de culturele instellingen nog heel wat te wachten staat. Niet alle culturele organisaties schijnen te beseffen dat een groot deel van de theater- en concertbezoekers bestaat uit die kwetsbare groep, zoals geformuleerd door het RIVM. Die gaan als het sein op groen staat niet massaal weer bij elkaar zitten in een theaterzaal en dringen voor een kopje koffie in de pauze. En de jongere bezoekers zullen zich door de al ontstane economische crisis minder snel de ‘luxe’ van een theater- of concertkaartje kunnen veroorloven. Het wordt het komende seizoen voor kwetsbare ondernemingen een hele toer om het hoofd koel en de voeten droog te houden.

   En dan zijn er nog – denkend over Apps - de ontwikkelingen op het gebied van massabeheersing, of wel controle over ons burgers. De in bekendheid als een komeet omhooggeschoten Israëlische denker en historicus Yuval Noah Harari gaf in een interview een treffend voorbeeld van nooit meer teruggedraaide noodmaatregelen. In 1948 tijdens de Israëlische onafhankelijkheidsoorlog werd de noodtoestand uitgeroepen waarmee een reeks tijdelijke maatregelen werd gelegitimeerd, van het uitoefenen van censuur op de pers en het confisqueren van land tot speciale voorschriften voor het maken van pudding (geen grap). De onafhankelijkheidsoorlog is al lang gewonnen, maar Israël heeft de noodtoestand nooit ingetrokken en veel van de ‘tijdelijke’ maatregelen uit 1948 gelden nog steeds. Goddank is de puddingnoodverordening wel ingetrokken, in 2011!

   ‘Alle Menschen werden Brüder’, lijkt mij persoonlijk hoe utopisch ook beter dan dat we ons snikkend op de bank late zakken. Hoe ontegenzeggelijk schitterend en diep religieus ook door Bach gecomponeerd. Dat gevoel van ‘Alle Menschen werden Brüder’, door Beethoven zo treffend op noten gezet en in de uitvoering (onderstaande link) onder leiding van ‘Lenny’ Bernstein, een musicus in hart en nieren, met groot gevoel voor pathetiek uitgevoerd. Het klinkt voor mij als een ‘über’ wens. Hier door het NY Filharmonisch orkest uitstekend uitgevoerd, waar Jaap van Zweden nu als chef dirigent aan verbonden is. https://www.youtube.com/watch?v=t4N5-OALObk  (begin op min. 07:25, dan hoort u de opmaat naar de passage waar het koor ‘Alle Menschen werden Brüder’ zingt. De opname eindigt wat abrupt maar laat over de bedoeling niets te wensen over). Beethoven toonzette deze wens om één te zijn zoals wij dat op bijzondere momenten misschien ook wel eens gevoeld hebben. Momenten van saamhorigheid of gezamenlijkheid. Ik denk aan artsen en verplegers vechtend op de IC. De wanhopige situaties in de bejaardentehuizen. Aan met z’n allen op het Malieveld staan. Wat een power van saamhorigheid kan dat geven. Ik heb het zelf ondervonden. Ook herinner ik mij nog de Ban de Bom optocht door Den Haag in 1962 op de (toen) langste straat van Europa, de Laan van Meerdervoort. Een onuitwisbare ervaring voor een jonge man, ik was toen dertien, die nauwelijks begreep wat er werkelijk speelde maar die de alles omvattende gezamenlijke power nooit meer vergeten is. Het is wel telkens weer van korte duur, dat gevoel. Dan zakken we weer terug in ons individuele zijn, knokkend om gezien en gehoord te worden, te overleven.

   Maar zoals The Unanswered Question eindigt: het gaat zoals het bedoeld is. ‘Hoofd koel, borst vooruit en je hand op je portemonnee’, alzo sprak mijn opa Vierdag.